Bez grubej kreski

Wresz­cie coś odmien­ne­go. Film Banel i Ada­ma poka­zu­je uni­wer­sal­ną kobie­cą histo­rię. Tak inną od fil­mów, któ­re dzie­lą gru­bą kre­ską dra­ma­ty kobiet afry­kań­skich od dra­ma­tów kobiet zachodnich.

Jeden z dwóch fil­mów z Afry­ki w zeszło­rocz­nym kon­kur­sie głów­nym w Can­nes. O Zło­tą Pal­mę (jako jedy­na debiu­tant­ka) wal­czy­ła Rama­ta-Toulaye Sy. Ta nie­wie­le ponad­trzy­dzie­sto­let­nia reży­ser­ka uro­dzi­ła się we Fran­cji w rodzi­nie sene­gal­skich emi­gran­tów. Jej rodzi­ce nie potra­fi­li czy­tać ani pisać. 

Kha­dy Mane, gra­ją­ca głów­ną rolę, tak­że jest debiu­tant­ką. To sene­gal­ska aktor­ka, tan­cer­ka i akty­wist­ka. Jej gra zawład­nę­ła moją uwa­gą od pierw­szej sce­ny. Jed­na z naj­lep­szych kobie­cych ról z tej czę­ści świata. 

Czuć fran­cu­ską reży­se­rię. Film pły­nie nie­spiesz­nie przed ocza­mi widza, nie­mal oni­rycz­nie, ale mon­taż jest zde­cy­do­wa­nie euro­pej­ski. Sce­ny uci­na­ją się, zanim zachod­ni widz pomy­śli, czy nie są zbyt długie.

Czy euro­pej­skie są też ambi­cje głów­nej boha­ter­ski Banel? 

W skró­cie moż­na je przed­sta­wić jako dro­gę mło­dej kobie­ty do życia swo­im życiem, co jest - oczy­wi­ście - tema­tem bar­dzo wie­lu zachod­nich fil­mów. Tu jed­nak widzę coś odmien­ne­go: widzę w tym uni­wer­sal­ną femi­ni­stycz­ną histo­rię. Tak inną od wie­lu w fil­mach, któ­re dzie­lą gru­bą kre­ską dra­ma­ty kobiet afry­kań­skich od dra­ma­tów kobiet zachod­nich. Tam: wypa­le­nie zawo­do­we - tu: wal­ka z gło­dem. Tam: jak pogo­dzić macie­rzyń­stwo z karie­rą; tu: jak zdo­być wodę? Może uprasz­czam, ale tę kre­skę widać bar­dzo wyraźnie. 

A w tym fil­mie jej nie ma.

Banel z nie­okre­ślo­nej wsi w Sene­ga­lu stoi w roz­kro­ku. Z jed­nej stro­ny chce cze­goś pro­ste­go: wypro­wa­dzić się do wła­sne­go domu, pro­wa­dzić go według wła­snych reguł, uło­żyć sobie part­ner­skie rela­cje z mężem bez koniecz­no­ści oglą­da­nia się na zwy­cza­je we wsi. Wol­ność jej myśle­nia widać w krót­kich wło­sach, T-shir­cie zamiast tra­dy­cyj­ne­go stro­ju, w nie­chę­ci do typo­wo kobie­cych zajęć i w wypro­sto­wa­nej posta­wie, gdy idzie przez wieś z szy­kiem top model­ki na naj­lep­szych wybie­gach. Całą sobą sprze­ci­wia się loso­wi miej­sco­wych kobiet, uka­za­nych, jak prze­ko­pu­ją pole w ide­al­nie syn­chro­ni­zo­wa­nym, odwiecz­nym rytmie.

Gdy jed­nak widzi­my dziew­czy­nę strze­la­ją­cą z pro­cy i zabi­ja­ją­ca jasz­czur­ki, dostrze­ga­my w niej roz­łam i konflikt.

Bo z dru­giej stro­ny Banel jesz­cze nie umie się wyzwo­lić od kon­ser­wa­tyw­nej roli kobie­ty, speł­nia­ją­cej się jako part­ner­ka męż­czy­zny. Jej świat zamy­ka się w dwóch sło­wach, któ­re szep­cze - a z cza­sem coraz bar­dziej obse­syj­nie wypi­su­je: - Ban­del i Adama. 

Życie nisz­czy jej pla­ny zamiesz­ka­nia w odda­lo­nym od wsi domu, gdy nad­cho­dzi prze­dłu­ża­ją­ca się susza. Ada­ma musi pod­jąć wal­kę o prze­trwa­nie, wpro­wa­dze­nie się do nowe­go domu się odda­la. Banel tra­ci punkt opar­cia, nie zosta­je jej nic swo­je­go, gdy uko­cha­ny zawie­sza ich wspól­ne plany.

Roman­tycz­na miłość prze­ra­dza się w despe­ra­cję, a ambi­cje i marze­nia w kom­pul­sję. Słoń­ce zmy­sło­wo opie­ra­ją­ce się na cia­łach kochan­ków zmie­nia się w palą­cy żywioł. Zja­wi­sko­wo sfil­mo­wa­na przy­ro­da z począt­ku fil­mu nagle zosta­je prze­sło­nię­ta przez zło­wiesz­czą chmu­rę ptaków.

Banel i Ada­ma, reż. Rama­ta-Toulaye Sy, Fran­cja, Sene­gal, Mali, 2023. Obej­rza­ne w ramach festi­wa­lu Afry­ka­me­ra

8/10