Coś w nas wstąpiło

„Cóż za arty­ści, ludzie, co za oso­bo­wo­ści!” – takim okrzy­kiem zaczy­na się muzycz­ny doku­ment „Naj­wspa­nial­sza noc w histo­rii popu”. Nie ma w tym tytu­le prze­sa­dy, bo film opo­wia­da o noc­nym nagra­niu w 1985, w któ­rym uczest­ni­czy­ło kil­ka­dzie­siąt pop gwiazd pokro­ju Micha­ela Jack­so­na i któ­re zaro­bi­ło na pomoc Etio­pii 60 milio­nów dola­rów. Tak: zga­dli­ście, cho­dzi o legen­dar­ny utwór „We are the world”.

Przed­się­wzię­cie było kar­ko­łom­ne: w kil­ka tygo­dni napi­sać i skom­po­no­wać cha­ry­ta­tyw­ny prze­bój, zbie­ra­ją­cy pie­nią­dze na gło­du­ją­cą Etio­pię. A potem prze­ko­nać naj­więk­sze gwiaz­dy popu i zgro­ma­dzić je w jed­nym miej­scu, by go nagra­ły. Bez komó­rek, maili, inter­ne­tu. Wie­my, że się uda­ło, ale i tak sie­dzi­my na skra­ju fote­la przez cały seans.

Pomysł Harry’ego Bela­fon­te miał być odpo­wie­dzią na o pół roku wcze­śniej­szy bry­tyj­ski prze­bój „Do The know it’s Chri­st­mas” (nie­wol­ny od szko­dli­wych ste­reo­ty­pów, o czym pisa­łam tutaj). Podob­nie jak prze­bój z Euro­py, ten ame­ry­kań­ski miał zbie­rać pie­nią­dze na gło­du­ją­cą Etio­pię. Gdy do pro­jek­tu zaczę­li dołą­czać kolej­no Quin­cy, Lio­nel Rit­chie i Micha­el Jack­son w widza zaczy­na wstę­po­wać nadzie­ja, że coś z tego wyj­dzie. Obser­wu­je­my arty­stów pra­cu­ją­cych nad tek­stem i muzy­ką w domu Micha­ela Jack­so­na, wypeł­nio­nym zwie­rzę­ta­mi. Jest w nim i szym­pans w różo­wym swe­ter­ku, i wąż, a pies kłó­ci się (obszcze­ku­je) z gada­ją­cym ptakiem.

Czy­ste szaleństwo.

Podob­nie jak pomysł zaan­ga­żo­wa­nia do pro­jek­tu m.in. gwiazd ran­gi Tiny Tur­ner, Boba Dyla­na, Bruce’a Spring­ste­ena, Ste­vie Won­de­ra, Dion­ne War­wick, Pau­la Simo­na, Dia­ny Ross, Ray’a Char­le­sa (Gdy ten poja­wił się w stu­diu nagrań, to „jak­by weszła Sta­tua Wol­no­ści” – wspo­mi­na jeden z uczest­ni­ków wyda­rzeń tam­tej nocy). W fil­mie wypo­wia­da się wie­lu obec­nych 28 stycz­nia 1985, mię­dzy godzi­ną 22 a 8 rano następ­ne­go dnia, w stu­dio A&M w Los Angeles.

Jak zgromadzić gwiazdy?

Dla­cze­go ta data, dla­cze­go nagra­nia w środ­ku nocy? Orga­ni­za­to­rzy szyb­ko zro­zu­mie­li, że nie ma inne­go spo­so­bu na zgro­ma­dze­nie wszyst­kich gwiazd w jed­nym miej­scu niż wyko­rzy­stać oka­zję, na któ­rej i tak wszy­scy byli. Czy­li dorocz­nej gali Ame­ri­can Music Award (wte­dy dzie­li­ło ich od niej 10 dni). Pro­wa­dził ją Lio­nel Richie, współ­kom­po­zy­tor utwo­ru i jeden z moto­rów przed­się­wzię­cia. W prze­rwach gali nadal nama­wiał kolej­nych arty­stów i pra­co­wał nad dopię­ciem szcze­gó­łów nagrania. 

Coś w nas wstą­pi­ło – wspo­mi­na­ją w fil­mie arty­ści. Tak fak­tycz­nie musia­ło być, bo ina­czej nie mie­li­by szans.

Naj­trud­niej­szą czę­ścią przed­się­wzię­cia, oprócz zgro­ma­dze­nia tylu gwiazd w jed­nym miej­scu, było zapla­no­wa­nie aran­ża­cji. Wśród zapro­szo­nych muzy­ków byli prze­cież wiel­cy indy­wi­du­ali­ści, twór­cy wyzna­cza­ją­cy nowe muzycz­ne szla­ki – jak spra­wić, żeby nagra­ny przez nich utwór brzmiał spój­nie? Orga­ni­za­to­rzy roz­ło­ży­li na pod­ło­dze kart­ki z nazwi­ska­mi i pró­bo­wa­li przy­po­rząd­ko­wać kolej­ne linij­ki dla każ­de­go z muzy­ków. Cho­dzi­ło o to, by każ­dy z nich dostał choć­by mini­mal­ną par­tię solo­wą, by jego głos był roz­róż­nial­ny w radio.

Check your ego at the door

Check your ego at the door – tak brzmiał napis na kart­ce, któ­rą ktoś zawie­sił na drzwiach do stu­dia. Kart­ka zadzia­ła­ła poło­wicz­nie. Twór­cy doku­men­tu poka­zu­ją nam bowiem i ego, rzą­dzą­ce nie­któ­ry­mi arty­sta­mi, i nad­uży­cie alko­ho­lu, i nie­moc twór­czą Boba Dyla­na, naj­mniej popo­we­go arty­sty w tym gro­nie, któ­ry bez­sku­tecz­nie pró­bo­wał śpie­wać jak inni. Cha­os, nie­wy­spa­nie, zmę­cze­nie, tłok.

To było jak pierw­szy dzień w przed­szko­lu – opi­su­je Quin­cy, a film dobrze uka­zu­je tę atmos­fe­rę. I oczy­wi­ście jest prze­peł­nio­ny aneg­do­ta­mi: a to o bran­so­let­kach Cyn­di Lau­per, któ­rych dźwięk dłu­go prze­szka­dzał w uzy­ska­niu czy­ste­go dźwię­ku, a to proś­bie Ray’a Char­le­sa, by ktoś go zapro­wa­dził do łazien­ki (zgło­sił się Ste­vie Won­der, któ­ry sku­tecz­nie pomógł koledze).

Michael Bread

Nagra­li.

Sprze­da­ło się 20 milio­nów kopii sin­gla i prze­ka­za­no 60 mln (dziś był­by to odpo­wied­nik ponad 200 milio­nów) na pomoc dla ofiar gło­du w Etio­pii (sza­cun­ki mówią, że w tej kata­stro­fie zmar­ło 700 000 ludzi).

Świad­ko­wie tam­tych dni wspo­mi­na­ją, jak w ramach pomo­cy huma­ni­tar­nej roz­da­wa­no wów­czas mąkę pszen­ną, biel­szą i drob­niej­szą niż lokal­na. Wycho­dził z niej mięk­ki i smacz­ny chleb, któ­ry miesz­kań­cy Addis Abe­by nazwa­li „Micha­el Bread”.

Wsparło ruchy antyrasistowskie

Poza dzia­ła­nia­mi doraź­ny­mi typu dostar­cze­nie żyw­no­ści orga­ni­za­to­rzy akcji pomo­co­wej chcie­li też dzia­łań o bar­dziej dłu­go­ter­mi­no­wych skut­kach. Zaan­ga­żo­wa­li się w roz­wój rol­nic­twa, rybo­łó­stwa i w ponow­ne zale­sia­nie oraz w pro­gra­my szko­le­nio­we. Oko­ło 10 proc. środ­ków zosta­ło prze­zna­czo­nych na wal­kę z gło­dem w USA.

Nie była to jed­nak całe dobro, jakie wyni­kło z tego pro­jek­tu. Sin­giel stał się hitem wszech cza­sów. Zmie­nił też men­tal­ność. Coraz czę­ściej muzy­cy zaczę­li się anga­żo­wać w pro­jek­ty cha­ry­ta­tyw­ne. Był też wyda­rze­niem, któ­re wspar­ło ruchy anty­ra­si­stow­skie. Komen­ta­to­rzy pod­kre­śla­li suk­ces tego wie­lo­kul­tu­ro­we­go eksperymentu.

Bao Nguy­en, Naj­wspa­nial­sza noc w histo­rii popu, USA, 2024

doku­men­tal­ny, Netflix

8/10

PS

War­to na koniec przy­po­mnieć, że od ponad dwóch lat głód wró­cił do Etio­pii. Przy­czy­ni­ła się do tego nie tyl­ko kolej­na klę­ska suszy, ale i krwa­wa woj­na na pół­no­cy kra­ju, w któ­rej zgi­nę­ło ponad pół milio­na ludzi i w któ­rej głód zaczął być trak­to­wa­ny jako orę­że wal­ki. Pre­mier Etio­pii, lau­re­at poko­jo­wej Nagro­dy Nobla, Abyi Ahmed Ali, jest oskar­ża­ny o wyko­rzy­sty­wa­nie klę­ski do zdła­wie­nia zbun­to­wa­ne­go regio­nu Tigrai (z 6 milio­nów miesz­kań­ców głód dotknął 90 proc). Cza­so­wo USA i WFP musia­ły zawie­sić dosta­wy żywności.

Bo, niestety, głód w Afryce wciąż rośnie

Według rapor­tu FAO The Sta­te of Food Secu­ri­ty and Nutri­tion in the World 2024, w 2023 roku z gło­dem zma­ga­ło się od 713 do 757 milio­nów osób – 1 na 11 osób w ska­li świa­ta, a w Afry­ce aż 1 na 5.

Dane z rapor­tu wska­zu­ją, że pro­blem gło­du zna­czą­co zmniej­szył się w Ame­ry­ce Łaciń­skiej i na Kara­ibach, pozo­stał na podob­nym pozio­mie w Azji, jed­nak w Afry­ce sytu­acja się pogorszyła.

W 2022 roku 924 milio­ny Afry­kań­czy­ków nie było w sta­nie zapew­nić sobie zdro­wej, zbi­lan­so­wa­nej die­ty, boga­tej w nie­zbęd­ne skład­ni­ki odżywcze.

Sta­no­wi to oko­ło 65% popu­la­cji tego kon­ty­nen­tu. W latach 2021-2023 22,7% lud­no­ści Afry­ki Sub­sa­ha­ryj­skiej było nie­do­ży­wio­nych, a 63,2% zma­ga­ło się z umiar­ko­wa­nym lub poważ­nym bra­kiem bez­pie­czeń­stwa żywnościowego.

Pro­blem gło­du wciąż pozo­sta­je nierozwiązany.